VN
EN
Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch:
Bưởi Phúc Trạch có chất lượng nổi tiếng từ lâu, bởi vậy
ngườidân Hương Khê sử dụng bưởi Phúc Trạch như là sản vật trong giao tiếp xã hội (làm quà biếu, thết đãi các vị khách quý …). Bưởi Phúc Trạch thực sự trở nên nổi tiếng sau khi đạt được huy chương tại cuộc thi rau quả Đông Dương do chính quyền thuộc địa Pháp tổ chức vào năm 1938.
Ngày nay, bưởi Phúc Trạch được c
ác cơ quan ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài giới thiệu trên các trang website như một đặc sản của đất nước và con người Việt Nam. Tạp trí “The Far East Economic Review” của Hồng Kông cũng ca ngợi bưởi Phúc Trạch. Theo kết quả điều tra năm 2008 của Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hệ thống Nông nghiệp - Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, chất lượng bưởi Phúc Trạch được các tác nhân sản xuất và thu gom địa phương đánh giá ngon nhất trong số các giống bưởi được trồng tại địa phương với mức độ đồng thuận 100% hộ điều tra và ngon nhất trong số các giống bưởi nổi tiếng đang được lưu thông tại thị trường Việt Nam với mức đồng thuận 100% người bán lẻ, 86,7 % người tiêu dùng.
Bưởi phúc trạch được Bộ NN-PTNT đưa vào danh mục các giống cây trồng có nguồn gien quý hiếm và cấm xuất khẩu
Tuy nhiên, cho đến thời điểm này, chưa có tài liệu nào khẳng định một cách chính xác thời điểm xuất hiện của bưởi Phúc Trạch. Theo Nguyễn Bá Thành, (2003) bưởi Phúc Trạch là một trong những đặc sản luôn gắn liền với tên gọi của huyện Hương Khê, trước những năm 1867, dưới triều vua Tự Đức. Chữ
« Hương
» thể hiện những đặc sản của vùng, trong đó có « hương vị của bưởi Phúc Trạch »như vậy bưởi Phúc Trạch đã xuất hiện tại Hương Khê trước năm 1867. "Phúc Trạch" là tên một xã của Huyện Hương Khê nơi xuất xứ của giống bưởi này.
Các đặc tính, tính chất chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch
Quả bưởi Phúc Trạch có h
ình cầu dẹt hoặc hình tròn (dài quả / rộng quả = 0,80 -1,01), trọng lượng 700 – 1500 g/quả. Vỏ quả khi chín màu vàng chanh, túi tinh dầu mịn và thưa 1,2 -2,0 mm. Cùi có màu phớt hồng, rất dai và rất dễ bóc tách. Vách múi quả giòn, kích thước các múi đều nhau, lưng các múi kết với nhau tạo nên mặt cầu rất phẳng. Tép múi có màu hồng,
mức độ đậm nhạt của tép múi
có sự thay đổi từ hồng đến phớt hồng, hình tép thẳng suôn đều,
tép ráo và giòn.
Có nhiều hạt chắc, 50 – 80 hạt /quả.Tỷ lệ phần ăn được 45,8 - 61,5% so với trọng lượng quả, hàm lượng dịch quả 63 -80% so với phần ăn được.
Có vị ngọt thanh xen lẫn chua nhẹ, tạo ra vị "giôn giốt” thích hợp với khẩu vị của nhiều người tiêu dùng. Đặc biệt bưởi Phúc Trạch không đắng, the rất nhẹ. Vị the nhẹ là yếu tố quan trọng trong hương vị của bưởi Phúc Trạch, nó không đủ để làm cho người ăn cảm giác the mà chỉ đủ để làm tăng thêm độ đậm đà và lưu giữ vị ngọt lâu hơn sau khi ăn.
Theo số liệu phân tích năm 2008, bưởi Phúc Trạch có chất lượng đặc thù khi độ Brix dao động từ 10,01 – 11,8. Độ Brix như vậy làm cho bưởi Phúc Trạch có vị ngọt mát. Chỉ tiêu độ Brix thay đổi theo vùng địa lý, ở các xã vùng trung tâm như Phúc Trạch, Hương Trạch có độ Brix cao 11 – 11,8, càng đi ra xa vùng trung tâm độ Brix giảm dần (10 -10,5), bưởi ở các huyện phụ cận (Thạch Hà, Hương Hóa (Quảng Bình) có độ Brix 9,3 – 9,8. Chỉ tiêu độ Brix của bưởi Phúc Trạch còn thay đổi theo mùa vụ, bưởi trái vụ có độ Brix rất thấp đạt từ 8,0 đến 9,0. Bởi vậy, bưởi Phúc Trạch trái vụ ăn rất nhạt. Điều này nói lên tính khắt khe về thời vụ của bưởi Phúc Trạch.
Đường tổng số (%) là một trong những chỉ tiêu chi phối độ ngọt của quả bưởi. Hàm lượng đường tổng số của bưởi Phúc Trạch thay đổi theo vùng địa lý. Ở vùng trung tâm Phúc Trạch, Hương Trạch có hàm lượng đường tổng số cao nhất (8,89 – 10,20%), càng xa vùng trung tâm hàm lượng đường tổng số giảm dần (7,46 – 8,66%), các huyện phụ cận Hương Khê có hàm lượng đường tổng số thấp nhất (5,86 – 7,07%). Để đảm bảo chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch hàm lượng đường tổng số dao động trong khoảng 7,46 – 10,20%.
Bưởi Phúc Trạch thuộc nhóm bưởi chua nhưng hàm lượng axit hữu cơ thấp vừa phải 0,31 – 0,60%, và bằng 1/13 – 1/33 so với đường tổng số. Trong dịch quả bưởi Phúc Trạch chứa 1,56 – 5,36% đường khử và 32,29 – 75,0 mg Vitamin C/100 gam dịch quả.
Chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch là kết quả của sự hài hòa các yếu tố chính hàm lượng đường tổng số ≥ 7,46% , độ Brix ≥ 10,0, hàm lượng axít hữu cơ thấp vừa phải ( 0,31 – 0,60%) và đi kèm vị the rất nhẹ. Sự kết hợp các yếu tố này đã tạo nên vị ngọt thanh dễ chịu, chua nhẹ và để lại dư vị sau ăn khá lâu.
Từ kết quả đánh giá chất lượng theo các chỉ tiêu sinh hóa, bưởi Phúc Trạch được chia thành 3 vùng: Vùng 1,có chất lượng sinh hóa đặc thù; Vùng 2, có chất lượng sinh hóa trung bình; Vùng 3, có chất lượng sinh hóa không đạt yêu cầu.
Kết quả đánh giá cảm quan được phân thành 3 nhóm:
- Nhóm có điểm cảm quan cao nhất (26,7 – 28,3 điểm): các chỉ tiêu độ giòn tôm, độ ngọt, độ chua (không chua hoặc ít chua) và độ ngon. Các mẫu của vùng bưởi trung tâm xã Hương Trạch, xã Phúc Trạch rơi vào nhóm này.
- Nhóm có điểm cảm quan trung bình (25,3 – 25,8 điểm): Nhóm này rơi vào các mẫu của các xã phụ cận thuộc huyện Hương Khê (xã Phú Gia, xã Gia Phổ, xã Hương Giang, xã Hòa Hải).
- Nhóm có điểm cảm quan thấp (23,2 – 24,8 điểm): Các chỉ tiêu độ giòn tôm, độ ngọt, độ chua, vị đắng và độ ngon thấp. Nhóm này rơi vào các mẫu thuộc huyện Tuyên Hóa tỉnh Quảng Bình và huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh.
Chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch gắn liền với điều kiện sinh thái của vùng trồng bưởi.
Vùng
bưởi Phúc Trạch cho chất lượng ngon nhất được phân bố trong địa hình lòng chảo, được bao bọc bởi 2 dãy núi Trường Sơn và Trà Sơn.
Đặc thù này về địa hình đã tạo cho vùng trồng bưởi ở Hương Khê có những đặc trưng riêng về điều kiện khí hậu. Dãy Trường Sơn nằm ở sườn phía Tây ngăn cách với Lào với độ cao 800 – 1510 m đã làm cho các đợt gió thổi từ Lào sang khô, nóng và gây hạn trong suốt giai đoạn đầu xuân sang giữa thu. Dãy núi Trà Sơn nằm ở sườn phía Đông với độ cao 100 -350 m làm cho vùng trồng bưởi không được ăn thông ra biển, hạn chế dòng đối lưu không khí giữa Hương Khê với biển Đông làm cho biên độ nhiệt độ vùng Hương Khê rất lớn. Nhiệt độ tối cao lên rất cao, nhiều lúc lên trên 40
0
C, cao hơn các vùng phụ cận và nhiệt độ tối thấp thấp hơn vùng phụ cận.
Yếu tố nhiệt độ cao, biên độ nhiệt độ lớn và khô hạn trong những tháng phát triển và tích lũy quả là những yếu tố quan trọng quyết định đến chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch trồng ở Hương Khê.
Tuy nằm giáp biên giới Việt - Lào nhưng do yếu tố địa hình vùng trồng bưởi Phúc Trạch nằm trọn trong thung lũng được khép kín bởi 2 dãy núi Trường Sơn và Trà Sơn nên tần suất xuất hiện gió Lào chỉ 4- 5 ngày/tháng và tốc độ gió thấp chỉ 1,36 – 1,69 m/s, ít và nhẹ hơn các vùng phụ cận đã làm hạn chế bớt những tác hại của gió
Sông Ngàn Sâu là con sông chính, chạy dọc suốt địa bàn huyện Hương Khê 110 km, thượng lưu: xã Hương Trạch – khu vực có mỏ photphorit, là nơi có chất lượng bưởi ngon nhất.
Đặc điểm chung của đất Hương Khê: Đất rất chua (pH 3,8-4,2), nghèo mùn OC < 0,8%, đạm < 0,1%, lân < 0,06%, kali tổng số
> 2% ở mức giàu trong nhóm đất phù sa, 1,13 – 1,17%, ở mức trung bình trong nhóm đất feralit, các cation trao đổi thấp.
- Mn
2+
và P
2
0
5
dễ tiêu có sự biến động khá lớn giữa các đơn vị đất và giữa các vùng, nhóm đất phù sa Mn
2+
> 20mg/kg đất, nhóm đất feralit biến động lớn, vùng sông Tiêm và xa sông Ngàn Sâu 0,2 – 3,5mg/1kg đất so với (20,1 – 31,7 mg/1kg) đất nơi khác.
Bởi danh tiếng, tính chất, chất lượng đặc thù của bưởi Phúc Trạch như đã nêu trên và sự liên quan rất chặt chẽ giữa vùng chất lượng bưởi với các điều kiện sinh thái, bưởi Phúc Trạch có đủ cơ sở khoa học để bảo hộ chỉ dẫn địa lý.
Vùng bảo hộ chỉ dẫn địa lý được xác định có diện tích
2416,8 ha, v
ị trí địa lý
105°38’ đến 105°52’ E và từ 18°02’ đến 18°21’ bao gồm các 18 xã: Phúc Trạch, Hương Trạch, Hương Đô, Lộc Yên, Hương Liên, Gia Phố, Hương Giang, Hương Thủy, Phú Phong, Hương Xuân, Phú Gia, Hương Bình, Hương Long, Phúc Đồng, Hà Linh, Hương Vĩnh, Hòa Hải, Hương Trà: huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh. Đó
là vùng tập trung đầy đủ các thông tin đảm bảo tính đặc trưng chất lượng đặc thù của sản phẩm gắn liền với các yếu tố địa lý đặc thù.
Bộ hồ sơ đăng bạ chỉ dẫn địa lý Phúc Trạch cho bưởi ở Hương Khê Hà Tĩnh cũng đã được hoàn thiện. Các nội dung của chúng đáp ứng những yêu cầu đặt ra và được Cục Sở Hữu Trí Tuệ tiếp nhận. Sản phẩm Bưởi Phúc Trạch- Hương Khê đủ điều kiện để tiến hành thẩm định và cấp Bằng Bảo hộ Chỉ dẫn điạ lý./.
Th.s Trương Thị Minh
TT Nghiên cứu và Phát triển Hệ thồng NN
4.1.jpg)
