Để nấm trở thành sản phẩm chủ lực

Sản xuất nấm ăn và nấm dược liệu đã và đang từng bước khẳng định hiệu quả kinh tế, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống nhân dân, phù hợp với chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng hiện đại. Tuy nhiên, để thực hiện thắng lợi các mục tiêu “Đề án phát triển sản xuất nấm ăn và nấm dược liệu tỉnh Hà Tĩnh đến năm 2020” vừa được UBND tỉnh phê duyệt, chúng ta cần tạo sự bứt phá, nhất là khâu liên kết, chế biến và tiêu thụ.

Trồng nấm không khó

Mặc dù dược du nhập vào Hà Tĩnh từ những năm 2001 nhưng phải đến đầu năm 2004 khi Trung tâm Chuyển giao KHCN Thạch Hà thực hiện thành công dự án “Ứng dụng KHCN xây dựng cơ sở sản xuất giống nấm và chuyển giao công nghệ sản xuất nấm ăn, nấm dược liệu tại huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh”, phong trào sản xuất nấm và sử dụng nấm làm thức ăn mới thực sự lan rộng trên địa bàn tỉnh ta.

Nhớ lại những ngày đầu tiếp cận với loại hình sản xuất mới, chị Nguyễn Thị Minh - Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Thạch Ngọc (Thạch Hà) cho biết: “Sau khi dự lớp tập huấn về quy trình, kỹ thuật sản xuất, chăm sóc nấm và được đi tham quan các mô hình sản xuất nấm ăn ở tỉnh bạn, 10 hội viên đầu tiên trong xã đã triển khai xây dựng mô hình trồng nấm sò. Vụ sản xuất đầu tiên, chúng tôi vừa có sản phẩm để ăn và biếu bà con, làng xóm lại vừa lãi 1,5 triệu đồng”.

Theo chị Trần Thị Lan (xóm Mộc Hải, xã Thạch Ngọc), kỹ thuật trồng nấm không khó, sản xuất nấm vừa chiếm ít diện tích lại tận dụng được thời gian nông nhàn và nguyên liệu rơm rạ sẵn có của địa phương. Từ phong trào sản xuất nấm của chị em, một số hộ đã bắt đầu nghĩ đến việc liên kết sản xuất bằng việc thành lập các tổ hợp, HTX sản xuất.

Theo thống kê, tính đến thời điểm này, chỉ tính riêng địa bàn huyện Thạch Hà đã có 270 hộ tham gia sản xuất nấm với sản lượng khoảng 150 tấn các loại, bình quân mỗi năm cho thu nhập hàng tỷ đồng, GQVL cho hơn 500 lao động nông thôn.

Nghề nấm cũng đã lan rộng đến vùng quê Bình Lộc (Lộc Hà) với mô hình sản xuất được đầu tư bài bản của anh Lê Trọng Hải (xóm 9). Được sự hỗ trợ về quy trình sản xuất của Viện Di truyền nông nghiệp, Lê Trọng Hải mạnh dạn đầu tư, xây dựng lán trại, lò hấp, sấy, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất. Nhờ đó, hiệu quả kinh tế từ trồng nấm không ngừng được gia tăng, bình quân mỗi mùa sản xuất cho thu nhập từ 20-30 triệu đồng.

Không dừng lại ở quy mô sản xuất nhỏ lẻ, năm 2008, HTX Sản xuất nấm Quang Trung do anh làm chủ nhiệm được thành lập, với sự tham gia của 18 xã viên, doanh thu bình quân mỗi năm đạt hơn 400 triệu đồng. Thành công của mô hình sản xuất nấm do Lê Trọng Hải khởi xướng không những góp phần GQVL cho hàng chục lao động ở địa phương mà càng củng cố hơn niềm tin về hiệu quả của việc áp dụng KHCN vào các mô hình sản xuất.

Qua khảo sát giá nấm trên thị trường hiện nay cho thấy, giá của các sản phẩm nấm có lợi nhuận cao hơn so với một số thực phẩm khác, nấm sò khoảng từ 20.000 - 25.000 đồng/kg, nấm rơm từ 70.000 - 100.000 đồng/kg, nấm linh chi từ 400.000 - 700.000 đồng/kg khô. Tuy nhiên, không phải sản phẩm nấm lúc nào cũng được thị trường tiếp nhận.

Quyết tâm bứt phá

Đầu năm 2013, tỉnh ta đã kịp thời ban hành các cơ chế, chính sách nhằm tạo bước đột phá trong chu kỳ phát triển của nghề trồng nấm và sớm đưa nấm ăn, nấm dược liệu trở thành sản phẩm chủ lực của địa phương. Quyết tâm đó được cụ thể hóa ngay trong các Quyết định 09 và 11 của UBND tỉnh về việc quy định mức hỗ trợ lãi suất vay vốn tại tổ chức tín dụng để phát triển sản xuất từ nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM và quy định về việc sửa đổi, bổ sung một số chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2011-2015.

Tại xã Thạch Tân (Thạch Hà), sau khi UBND tỉnh bàn hành các quyết định hỗ trợ, nhiều gia đình, tổ hợp tác sản xuất nấm rơm đã được tiếp cận chính sách để mở rộng quy mô, từng bước xây dựng mối liên kết trong sản xuất, tiêu thụ. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Tân - Nguyễn Văn Ninh, xã đã thành lập được 4 mô hình, tổ hợp tác, mỗi mô hình có quy mô diện tích lán trại từ 200-400 m ² . Ngoài các chính sách ưu đãi hỗ trợ theo các quyết định của tỉnh, xã trích ngân sách hỗ trợ thêm mỗi mô hình từ 30–40 triệu đồng.

Giám đốc Sở KH&CN Đỗ Khoa Văn cho biết: bên cạnh việc ban hành kịp thời các chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân tiếp cận, mở rộng quy mô sản xuất nấm, Sở đã phê duyệt dự án “Ứng dụng tiến bộ KHCN phát triển mô hình sản xuất nấm ăn, nấm dược liệu tại Hà Tĩnh”, do Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN Hà Tĩnh chủ trì thực hiện. Dự án có mục tiêu đào tạo, tập huấn kỹ thuật cho đội ngũ cán bộ kỹ thuật và bà con nông dân về công nghệ trồng và chế biến nấm ăn, nấm dược liệu; thử nghiệm mô hình trồng nấm sò chịu nhiệt vụ xuân hè tại Hà Tĩnh với qui mô 13 mô hình (200m ² /mô hình: 6 mô hình sản xuất thử 4.000 bịch/mô hình; 7 mô hình sản xuất thử 8.000 bịch/mô hình); chuyển giao công nghệ, hỗ trợ xây dựng 3 cụm mô hình điểm về sản xuất và sơ chế các loại nấm: sò, mộc nhĩ, rơm, linh chi (từ khâu đóng bịch, cấy giống đến chăm sóc, thu hái, sơ chế và bảo quản); xây dựng thương hiệu và xúc tiến thị trường cho sản phẩm nấm của địa phương; hỗ trợ hình thành một số đại lý, ki-ốt bán nấm tại các chợ đầu mối ở Cẩm Xuyên, Kỳ Anh, Hương Sơn và TP Hà Tĩnh.

Đây là dự án có tính khả thi cao, thuộc chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020, có tầm chiến lược trong việc đẩy mạnh phát triển nông nghiệp theo hướng năng suất, chất lượng và hiệu quả, thân thiện với môi trường, đảm bảo cho sự phát triển bền vững. Từ chỗ phát động phong trào sản xuất nấm, tỉnh ta đã chuyển sang việc triển khai các chính sách đầu tư, hỗ trợ chọn lọc, sản xuất với quy mô lớn, tập trung bằng việc chủ trương thành lập Trung tâm nấm Hà Tĩnh và xây dựng hàng loạt các vệ tinh cung ứng, tiêu thụ có quy mô. Đề án thành lập Trung tâm Nấm đang được trình tỉnh phê duyệt để kịp phục vụ chương trình Nấm.

Thực tế sản xuất nấm trên địa bàn tỉnh ta trong 10 năm qua cho thấy, muốn sản phẩm nấm trở thành hàng hóa có giá trị cao trên thị trường cần phải liên kết giữa bảo quản, sản xuất, chế biến và tiêu thụ. Muốn vậy cần có sự tác động của công nghệ KHKT, đổi mới quy trình, từng bước cơ giới hóa các công đoạn sản xuất và nhất là phải có các tổ chức kinh tế đưa sản phẩm nấm trở thành hàng hóa lưu thông trên thị trường. Trước mắt làm tốt công tác thông tin tuyên truyền về sản xuất và sử dụng nấm ăn, nấm dược liệu như một thực phẩm chức năng cho nhân dân, khuyến khích tiêu thụ trên địa bàn tỉnh, sản xuất theo hợp đồng, khai thác các kênh tiêu thụ đã thiết lập; đồng thời xây dựng thương hiệu, thiết lập trang website nấm Hà Tĩnh, tìm kiếm các kênh tiêu thụ lớn và ổn định.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Đình Sơn cho rằng, để sản xuất nấm sớm trở thành hàng hóa, không có con đường nào khác ngoài việc xây dựng chuỗi công nghệ kỹ thuật, quy trình sản xuất khép kín.

Trong quy trình sản xuất khép kín, vấn đề đầu ra cho sản phẩm sẽ được quán triệt xuyên suốt từ khâu đầu đến khâu cuối cùng của quá trình sản xuất. Theo đó, các yếu tố phải đảm bảo là: số lượng sản phẩm sản xuất ra phải đủ lớn, tập trung, thường xuyên; tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật từ sản xuất, thu hái, bảo quản, sơ chế, vận chuyển nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm; ổn định giá bán và có xuất xứ nguồn gốc sản xuất…

Mục tiêu lớn này chỉ có thể được thực hiện với sự vào cuộc tích cực của các sở, ngành liên quan, cấp ủy, chính quyền các địa phương và nỗ lực, quyết tâm của bà con nông dân. Sản xuất nấm chỉ có thể tạo bước đột phá khi sản phẩm làm ra được công chúng đón nhận và tự bản thân nó phải đâm chồi, bén rễ ngay trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.

Ngô Tuấn