Giảm chi phí đầu tư công trình xanh: Những giải pháp khả thi?

Ngành xây dựng và các tòa nhà ở Việt Nam chiếm đến 35-40% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc và thải ra khoảng 12% khí nhà kính - mức cao nhất so với các nước trên thế giới và nhu cầu tiêu thụ năng lượng trong ngành này được dự báo còn tăng trong ít nhất một thập kỷ tới.

“Với số lượng lớn các hoạt động xây dựng như vậy, Việt Nam có tiềm năng thúc đẩy các tòa nhà bền vững để sử dụng năng lượng hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh chống lại biến đổi khí hậu toàn cầu”, nghiên cứu viên cao cấp của EU về lĩnh vực năng lượng TS. Michael A. Waibel thuộc trường Đại học Hamburg (Đức) từng nhận định trong Hội thảo Chuyên đề tại Diễn đàn cấp cao về năng lượng Việt Nam năm 2020.

Tuy nhiên, tính đến năm 2022, cả nước ta mới chỉ có khoảng 300 công trình đã được cấp chứng nhận công trình xanh chính thức, một số công trình đang ở giai đoạn đăng ký chứng nhận công trình xanh. Đây là một con số khiêm tốn so với các nước trong khu vực và thế giới, theo nhận định của các chuyên gia tại Hội thảo “Chi phí đầu tư và vận hành công trình xanh, công trình hiệu quả năng lượng” do Viện Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) phối hợp cùng Công ty TNHH Edeec, Doanh nghiệp xã hội Công trình bền vững Việt Nam và Sen Vàng Group tổ chức mới đây.

Rào cản đầu tư

Trong những năm gần đây, các cơ chế, chính sách về công trình xanh đã được ban hành khá đầy đủ, theo đánh giá của PGS. TS Lê Trung Thành - Viện trưởng Viện Vật liệu xây dựng. Gần đây nhất, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược tăng trưởng xanh, Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 09:2013/BXD về tiết kiệm hiệu quả năng lượng toà nhà… Cho đến nay, số lượng công trình xanh tại Việt Nam qua mỗi năm đã ghi nhận chiều hướng tăng. “Cách đây khoảng hơn 10 năm thì ở Việt Nam chưa có công trình xanh nào cả nhưng đến nay đã có khoảng 300 công trình, năm sau đã cao hơn năm trước. Điều này cho thấy các cơ chế, chính sách trong việc khuyến khích phát triển công trình xanh đã bước đầu đạt được kết quả tích cực”, PGS. TS Lê Trung Thành nhận định.

Khảo sát gần đây của UNDP với gần 15 tòa nhà tại Việt Nam chỉ ra rằng, chỉ bằng những biện pháp đơn giản như thay đổi hệ thống chiếu sáng hoặc cải thiện điều hòa, các tòa nhà cũ sẽ tiết kiệm 50% năng lượng tiêu thụ; trong khi với những tòa nhà xây dựng mới, các biện pháp triển khai tích hợp từ khâu thiết kế, vật liệu đến lắp đặt có thể giúp giảm từ 25-67% năng lượng tiêu thụ.

Tuy nhiên, theo ông Trần Thành Vũ - Giám đốc Công ty TNHH Edeec - Viện trưởng Viện Nghiên cứu định cư và Năng lượng bền vững, câu hỏi đầu tiên của các nhà đầu tư khi có ý định thực hiện các sản phẩm bất động sản bền vững, thân thiện môi trường luôn luôn là chi phí đầu tư công trình xanh, công trình hiệu quả năng lượng. Điều này cho thấy, chi phí đầu tư đang là một trong những yếu tố gây cản trở đến việc phát triển công trình xanh tại Việt Nam hiện nay. Theo đánh giá của Viện Vật liệu Xây dựng, đây là một trong các rào cản lớn đối với các chủ đầu tư, nhà phát triển bất động sản muốn xây dựng và vận hành công trình bền vững tại Việt Nam, bên cạnh những khó khăn trong việc tìm kiếm các vật liệu xây dựng tiết kiệm năng lượng và thiếu nguồn nhân lực am hiểu để phát triển.

Theo logic thông thường từ nhiều năm nay, chi phí đầu tư cho các dạng công trình này sẽ phải tăng lên và phần tăng này sẽ được bù đắp trong quá trình vận hành. Song, đây là cách hiểu có phần rập khuôn từ các nước phát triển. Theo ông Vũ, để hóa giải áp lực chi phí trong việc phát triển công trình xanh, chủ đầu tư nên hướng tới thực hiện công trình thân thiện môi trường từ các lợi ích cốt lõi của thiết kế - bao gồm tối ưu chi phí đầu tư để giảm giá thành, tăng cao tối đa có thể hiệu quả năng lượng trong điều kiện chi phí cho phép song song với kiểm soát cẩn thận chất lượng môi trường trong nhà, thay vì thiết kế theo quy trình cũ và chỉ bổ sung thêm các đầu mục xanh để lấy điểm cho chứng chỉ.

Khi các hạng mục này hoàn thành như là nền tảng chất lượng cần phải có, thì việc lấy chứng chỉ công trình xanh sẽ trở nên rất dễ dàng và rẻ, vì điểm tiết kiệm năng lượng và môi trường đã rất cao, thậm chí là đạt tối đa. Sau đó chỉ cần bổ sung thêm một vài yếu tố xanh đơn giản để lấy đủ điểm cho hạng mức chứng chỉ mong muốn. Tuy nhiên theo ông Vũ, đáng tiếc là cách tiếp cận này đòi hỏi ứng dụng các kỹ thuật tính toán và quy trình thiết kế mới so với những gì đang thực hiện phổ thông tại Việt Nam, do đó hầu hết nhà đầu tư đang tiếp cận theo phương thức thiết kế thông thường, thậm chí là đơn giản hóa quy trình, không tính toán các lợi ích kinh tế - năng lượng từ sớm mà chỉ đơn giản là ký thêm hợp đồng với tư vấn xanh, giúp bổ sung các yêu cầu lấy điểm xanh. Phương thức này sẽ đòi hỏi nhiều chi phí bổ sung cho các hạng mục xanh, trong khi rất khó đảm bảo được các lợi ích cốt lõi. “Tôi cho rằng, việc xây dựng công trình xanh, công trình hiệu quả năng lượng không thực sự làm tăng chi phí đầu tư nếu các chủ đầu tư biết sử dụng vật liệu xây dựng phù hợp, lựa chọn phương án tài chính hợp lý và đặc biệt là biết sử dụng mô hình dự báo vận hành công trình đúng cách”, ông Trần Thành Vũ nhận định.

Một giải pháp giảm chi phí

Giới thiệu về công cụ số hoá, mô phỏng vận hành tòa nhà Openstudio, ông Trần Thành Vũ cho biết, việc mô phỏng ý tưởng, hình khối; thiết kế ý tưởng; giảm tải nhiệt; tích hợp và tối ưu hóa thiết kế; lựa chọn thiết bị và các giải pháp kỹ thuật khác có thể giúp tối ưu vận hành theo thời gian thực và tính toán dự báo việc sử dụng năng lượng, kiểm tra tiện nghi công trình, tối ưu hóa chi phí đầu tư, giảm thiểu chi phí vận hành, kiểm tra thời gian hoàn vốn khi tăng hiệu quả năng lượng.