Góc nhìn chuyên gia về phát triển thị trường khoa học và công nghệ

Theo chuyên gia, việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Do đó, các chuyên gia đề xuất cần lồng ghép mục tiêu khoa học và công nghệ vào mục tiêu phát triển kinh tế, đầu tư cho khoa học và công nghệ là đầu tư cho sự phát triển quốc gia chứ không riêng một ngành, xem xét giao quyền tự chủ thực chất hơn cho các đơn vị nghiên cứu…

Cùng chia sẻ về vấn đề này, thông qua nghiên cứu kinh nghiệm của Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam nêu ra bài học lớn nhất mà chúng ta cần làm lúc này đó là phải biến áp lực thành khát vọng, cách tiếp cận phát triển quốc gia phải thành ý chí quốc gia, thoát ra khỏi trạng thái hiện tại để vươn lên đỉnh cao nhất.

"Kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy họ làm bài bản, tầm nhìn xa nên họ nhảy vọt, gần như đuổi kịp các nền kinh tế bậc nhất. Cách đây 30-40 năm, thu nhập đầu người của Trung Quốc tương đương Việt Nam, còn hiện nay gấp 3-4 lần. Hay Hàn Quốc là một trong những quốc gia đi đầu trong tìm kiếm khoa học và công nghệ biển, bởi Hàn Quốc muốn vươn ra đại dương", PGS.TS Trần Đình Thiên dẫn chứng.

Bên cạnh đó, theo Nguyên Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam, cần phát triển một thị trường cạnh tranh bởi thị trường không cạnh tranh thì không có động lực cho đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ phát triển. Do đó, cần có những quỹ đầu tư, hỗ trợ khoa học và công nghệ vận hành theo cơ chế thị trường, có tập đoàn lớn dẫn dắt và tạo điều kiện.

Đồng thời phải thiết kế được hệ thống thể chế về tiêu chuẩn, tiêu chí cho các sản phẩm công nghệ; xây dựng hệ thống pháp luật về sở hữu về trí tuệ, quyền sở hữu trí tuệ chuẩn mực, rõ ràng minh bạch; có những chính sách sandbox (thử nghiệm) cho khoa học và công nghệ, doanh nghiệp khởi nghiệp; nhà nước hỗ trợ đặt hàng, đưa ra những bài toán cho khoa học và công nghệ...

"Đặc biệt cần trao quyền tự chủ cao cho các tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ bởi làm sáng tạo mà không có tự chủ thì không làm được", PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, GS. Trần Đức Viên, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, dẫn số liệu ở Việt Nam chỉ 4% trường đại học hợp tác nghiên cứu với các doanh nghiệp, 29% có hợp tác đào tạo, giảng dạy, đa số giải quyết vấn đề trước mắt của doanh nghiệp. GS. Trần Đức Viên chia sẻ kinh nghiệm từ viện thí nghiệm sinh học phân tử Cambridge (Anh), nơi có tới 6 nhà khoa học đoạt giải Nobel, với bí quyết thành công là tự do nghiên cứu, phi hành chính hoá, quản lý tài chính hiệu quả. Viện nghiên cứu thành lập nhiều công ty khởi nguồn khoa học và công nghệ (spin-off), nhờ đó 5 năm vừa qua giúp thu về 700 triệu bảng Anh từ chuyển giao, đặt hàng từ các doanh nghiệp. Trong khi tiền chính phủ Anh cấp khoảng 170 triệu bảng Anh, tức là số tiền thương mại hoá được gấp 4-5 lần tiền chính phủ cấp.

GS. Trần Đức Viên đề xuất giao quyền tự chủ thực chất cho các đơn vị nghiên cứu, trong đó cần tự chủ mô hình quản trị phương thức hoạt động, nhân sự và tự chủ tài chính, đầu tư. Thí điểm khoán sản phẩm cuối cùng, đặt hàng giao nhiệm vụ theo tiềm lực thế mạnh đơn vị, nhóm tác giả và giảm thủ tục hành chính để hỗ trợ các nhà khoa học; cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các trường, dựa trên chỉ số ứng dụng nghiên cứu để xếp hạng đánh giá các trường đại học..

Nhấn mạnh chính sách đầu tư cho khoa học và công nghệ là chính sách đầu tư cho phát triển chứ không chỉ là câu chuyện của một ngành, một lĩnh vực, GS. Trần Đức Viên cho rằng, nếu dựa trên 3 trụ cột gồm thể chế, đầu tư, giao quyền và tất cả phải vận hành theo cơ chế thị trường sẽ giúp khoa học và công nghệ trở thành động lực, đóng góp cho sự phát triển kinh tế nước nhà.

Bộ KH&CN cho biết, trước mắt, Bộ sẽ phối hợp với các bộ, ngành tập trung xây dựng và triển khai đề án thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hoá, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ ngân sách nhà nước vào sản xuất, kinh doanh theo hướng: Giao quyền sở hữu, quyền sử dụng và trách nhiệm thương mại hoá kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ cho tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ khoa học công nghệ; toàn bộ lợi nhuận thu được từ thương mại hoá được phân chia hợp lý giữa tổ chức chủ trì và các nhà khoa học/tác giả kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ (ưu tiên các nhà khoa học/tác giả kết quả nghiên cứu trực tiếp tham gia thương mại hoá kết quả nghiên cứu của mình); viên chức các đơn vị sự nghiệp được phép góp vốn bằng kết quả nghiên cứu/tài sản trí tuệ và tham gia điều hành doanh nghiệp spin-off.

Ngoài ra, doanh nghiệp được quyền sử dụng kinh phí từ Quỹ phát triển Khoa học và công nghệ của doanh nghiệp theo thông lệ thương mại; tăng mức phân bổ ngân sách nhà nước dành cho nhiệm vụ thương mại hoá kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ, coi đó là khoản tài trợ (không hoàn lại) cho tổ chức/cá nhân chủ trì, không phân biệt công lập hay ngoài công lập; tạo cơ chế đột phá cho việc hình thành và phát triển các doanh nghiệp trong các viện nghiên cứu, trường đại học...

Hiện nay, Bộ KH&CN cũng đang phối hợp với Australia trong xây dựng mạng lưới quốc tế kết nối các chuyên gia, nhà tài trợ và cộng đồng khoa học và công nghệ để hỗ trợ phát triển hơn nữa thị trường khoa học và công nghệ tại Việt Nam.

Theo vietq.vn