Tác động lan tỏa công nghệ của FDI không rõ ràng

Tuy nhiên, các bằng chứng thực tế cho thấy những tác động lan tỏa này rất hỗn hợp.

“Những nghiên cứu định lượng của chúng tôi chỉ ra rằng, đối với doanh nghiệp cùng ngành thì những tác động lan tỏa công nghệ của FDI lúc thì tiêu cực lúc thì tích cực. Đối với doanh nghiệp thượng nguồn [cung cấp đầu vào] thì nhìn chung sẽ có xu hướng tác động tích cực. Nhưng với các doanh nghiệp hạ nguồn [làm tăng giá trị sản phẩm thông qua sản xuất, tùy chỉnh, phân phối v.v] thì tác động lại thường trở về trạng thái không rõ ràng, thậm chí là tiêu cực”, TS. Trần Toàn Thắng chia sẻ.

Ông lý giải điều này ở chỗ, đôi khi thực tế không ủng hộ các kỳ vọng của chúng ta với FDI. Chẳng hạn như sự cạnh tranh quá mạnh của FDI có thể làm triệt tiêu các cơ hội kinh doanh của doanh nghiệp Việt, hoặc sức hút lớn từ mức lương và các ưu đãi hấp dẫn của khu vực FDI đã khiến khu vực tư nhân của Việt Nam bị chảy máu chất xám và từ đó dẫn đến giảm năng suất của doanh nghiệp.

Việc hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt cũng không thực sự dễ dàng như lý thuyết. Các doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu ở quy mô vừa và nhỏ (98%), do vậy họ bị hạn chế về khả năng đầu tư, tiếp nhận công nghệ, ứng dụng, phát triển và đổi mới công nghệ.

“Nếu như đặt một thợ cơ khí cạnh một kỹ sư điện tử, tôi không kỳ vọng rằng họ học được gì ở nhau quá nhiều. Năng lực hấp thụ thấp và khoảng cách công nghệ quá cao sẽ tạo ra rào cản cho việc lan tỏa," TS. Trần Toàn Thắng nhận xét.

"Thêm vào đó, đặc tính của công nghệ cũng ảnh hưởng đến việc lan tỏa. Chẳng hạn, những công nghệ 4.0 mới hiện nay khiến cho các linh kiện và bản chất cốt lõi của công nghệ ngày càng trở nên nhỏ bé và tinh vi hơn. Khi đó, một người trong một khâu tí ti của một dây chuyền hiện đại cũng khó có thể học hỏi được gì nhiều từ cả hệ thống”, ông nói thêm.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam có khả năng học hỏi được những khía cạnh phi công nghệ, chẳng hạn như cách thức tổ chức và quản lý sản xuất, hiệu quả thị trường của các nguồn lực. Những khía cạnh này có thể góp phần làm tăng năng suất của doanh nghiệp.

Khi phỏng vấn định tính một số doanh nghiệp FDI, đại diện Viện chiến lược phát triển cho biết các doanh nghiệp nước ngoài vẫn vẽ ra một bức tranh trùng khớp với những gì các nhà quản lý công nghệ ở Việt Nam đã nhận định: Dường như các doanh nghiệp FDI công nghệ cao vẫn có xu hướng tận dụng ưu thế lao động giá rẻ từ Việt Nam, và không có ý định tạo ra hiệu quả lan tỏa công nghệ.

Họ không sẵn sàng chuyển dịch công nghệ ngay lập tức mà muốn chuyển dịch dần - tức ban đầu làm một số khâu ở Việt Nam, sau đó nhập lại nước mẹ để triển khai những công đoạn cao hơn rồi mới nhập lại về Việt Nam để hoàn thiện. Sau khoảng 3-4 năm đầu tư như thế, doanh nghiệp FDI mới sẵng sàng đem thêm công nghệ tới.

Nhờ có các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam, các doanh nghiệp FDI nhận thấy việc nhập khẩu linh kiện và nguyên liệu đầu vào hiệu quả hơn sản xuất trong nước. Do vậy, không nhiều doanh nghiệp bỏ công sức tìm kiếm và xây dựng mối quan hệ với các nhà cung ứng nội địa.

Theo TS. Trần Toàn Thắng, mặc dù chúng ta có thể thấy ở đâu đó những ví dụ điển hình về tác động tích cực của vốn FDI - chẳng hạn như Samsung đã làm tăng năng suất của 33 doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng của mình - nhưng trên bình diện chung thì điều này không có nhiều ý nghĩa thống kê, tức các tác động của FDI nói chung đến việc lan tỏa công nghệ cho doanh nghiệp Việt Nam không thực sự rõ ràng.

Nguồn: khoahocphattrien.vn